Ratusz od nowa
Elewacja zabytkowego ratusza w Ośnie Lubuskim doczekała się spektakularnej modernizacji. Inwestycja została zrealizowana przez gminę z pozyskanych w 2020 roku bezzwrotnych środków w ramach Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych ze środków Funduszu Przeciwdziałania Covid-19 dla gmin i powiatów tzw. tarcza dla samorządów.
Gmina pozyskała dotację w wysokości 1 514 412 zł. Prace restauratorskie i konserwatorskie, które rozpoczęły się pod koniec lutego wykonała Firma Budowlano-Konserwatorska „VIBUD” mgr inż. Wiesław Wida z siedzibą w Krakowie przy ul. Pleszowskiej 16/2, wyłoniona w drodze przetargu nieograniczonego.
Zasadnicze prace poprzedzone zostały wykonaniem badań konserwatorskich, architektonicznych, ikonograficznych oraz kwerendą archiwalną (dość mocno ograniczoną przez COVID). Miały one na celu próbę odczytania najstarszych form architektoniczno-dekoracyjnych reprezentacyjnej części frontowej budynku ratusza oraz odnalezienie reliktów dawniejszych wymalowań i dekoracji. Ustawione rusztowanie umożliwiło badaczom wykonanie skrupulatnych analiz wszystkich elementów oraz pobranie do dalszych badań laboratoryjnych próbek tynków, warstw malarskich oraz fragmentów metalu. W sumie do badań pobrano 48 próbek, które poddano analizom przy wykorzystaniu elektronowego mikroskopu skaningowego z analizatorem EDS oraz badaniom fizykochemicznym. Ten dość specjalistyczny obszar naukowy, umożliwił rozpoznanie wielu nieznanych do tej pory kwestii. Ustalono bardzo dokładne, w obrębie zachowanych warstw, ilości przemalowań elewacji, w tym rodzaj i kolor farb (analiza spoiw i pigmentów), rodzaj i skład zastosowanej zaprawy tynkarskiej, rodzaj metalu dekorującego elewację wraz z zachowanymi na jego powierzchni fragmencikami, wielkości główki od szpilki pierwotnych złoceń oraz srebrzeń. Ponadto, w ramach miejscowo prowadzonych badań architektonicznych, dokonano niebywałego odkrycia – odnaleziono relikty wcześniejszego, późnogotyckiego, korpusu murowego elewacji frontowej wraz z wieżyczkami opinającymi fronton po obu jego stronach. Dodatkowo, w miąższu późniejszego muru zachowała się cienkowarstwowa dekoracja tynkarska i malarska wieżyczek. To wyjątkowa rewelacja, zwłaszcza w kontekście utrwalonej wiedzy, iż drugi ratusz miejski powstały po 1543 roku miał być rozebrany w 1841 roku, a rok później na jego miejscu miał powstać zupełnie nowy budynek, według projektu Emila Karla Alexandra Flaminiusa, miejskiego architekta z Frankfurtu nad Odrą. To przełomowe rozpoznanie może tłumaczyć w sposób zasadniczy formę obecnego ratusza, w części centralnej nawiązującej bezpośrednio do typowych form dla średniowiecznych budowli municypalnych Pomorza i Brandenburgii. Dodatkowo, Flaminius zachował podczas przebudowy szerokość późnogotyckiego ratusza, co uwidocznił w części środkowej, obramowując je dobudowanymi ryzalitami. Zachował także układ sali reprezentacyjnej na piętrze, która również znajdowała się w tym samym miejscu we wcześniejszym ratuszu. Wygląd późnogotyckiego ratusza jest znany z zachowanych rysunków, m.in. Widoku miasta Drossen, wg ryciny Matthäusa Meriana z około 1650 roku lub widoku miasta Drossen autorstwa Daniela Petzolda z ok. 1710 roku.
W wyniku prowadzonych badań określono także zakres działań jakim poddano elewację frontową w latach 30. XX wieku. Otóż wszystkie tynki, bonie, fragmenty dekoracji oraz stolarkę okienną (za wyjątkiem jednego okna), pochodzące z lat 40. XIX wieku, wymieniono lub zasłonięto. Ówcześni wykonawcy powtórzyli jednak z niezwykłą starannością profil i wielkość bonii, dekorację architektoniczno-sztukatorską. Stolarka okienna została na nowo zaprojektowana i wykonana. Podczas badań sondażowych odkryto fragmenty zachowanej częściowo dekoracji elewacji z czasów Flaminiusa. Odsłonięto tynki z wyraźnie wyrysowanym profilem bonii, na których zachowały się resztki warstw malarskich. Pozwoliło to zdobyć nam dodatkową wiedzę na temat kolorystyki ratusza z czasów jego przebudowy w XIX wieku. Pod warstwami późniejszych tynków odnaleźliśmy również dekorację attyki, która przetrwała, o dziwo, prawie w nienaruszonym stanie. Składała się ona z przestylizowanego ornamentu geometrycznego obramowującego od dołu attykę oraz rytmicznie rozmieszczonych kwadratowych płytek. Po analizie zachowanych wywinięć tynku na płytkach oraz czarnych podmalowań ich krawędzi, uznano, iż do uzyskania pełnego wyglądu tej dekoracji należy zrekonstruować wypełnienie w postaci wypukłych listew obramienia. Z nieznanych przyczyn obramienie ornamentu attyki zostało w ramach prac remontowych w latach 30. XX wieku skute, pozostałą część dekoracji attyki zasłonięto warstwą tynku. Na jej miejsce wykonano w zaprawie ozdobną kratownicę, która miała za zadanie imitować wcześniejszą dekorację.
Prace realizowane były zgodnie pozwoleniem Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na podstawie zatwierdzonej dokumentacji projektowej sporządzonej przez Pracownię Projektową Konserwacji Zabytków Sp. z o.o., ul. Zielonogórska 35 w Szczecinie, autorstwa mgr inż. arch. Leszka Hermana z lutego 2016 roku wraz programem prac konserwatorskich, sporządzonym przez mgr Katarzynę Koutny-Giedrys w styczniu 2016 roku.
W ramach zadania wykonane zostały prace remontowo-konserwatorskie wraz z odtworzeniem kolorystyki elewacji frontowej ( północno-wschodniej ) budynku Ratusza, na powierzchni ok. 600 m2 w tym :
- prace budowlano-remontowe związane z naprawą i wzmocnieniem pęknięć murów wykonane przy użyciu systemu Helifix,
- wykonanie inwentaryzacji dekoracji i wątku ceglanego, rozebranie, wzmocnienie nasady i ponowne wymurowanie dwóch wieżyczek wolnostojących, flankujących attykę wraz z przywróceniem im pierwotnej dekoracji tynkarskiej i nowej konstrukcji drewnianej hełmów,
- wykonanie konserwacji, naprawa oraz częściowa rekonstrukcja wypraw tynkarskich płaskich, ciągnionych i boniowanych,
- odtworzenie malowania elewacji i detali w technice laserunkowej,
- konserwacja detali ciągnionych i sztukaterii,
- wykonanie badań konserwatorskich elewacji,
- wykonanie inwentaryzacji rysunkowej pierwotnej stolarki okiennej,
- rekonstrukcja dekoracji sztukatorskiej attyki,
- konserwacja tarczy zegara,
- konserwacja stolarki okiennej i drzwiowej,
- konserwacja i rekonstrukcja dekoracji z metalu (żeliwo, alucynk, stal) wraz z częściowym przywróceniem elementom pierwotnej kolorystyki oraz złoceń i srebrzeń,
- konserwacja kamiennej balustrady przedproża,
- konserwacja wątku kamiennego cokołu,
- rekonstrukcja i montaż „nowej” stolarki okiennej,
- wykonanie izolacji pionowej i poziomej wraz z naprawą powierzchni tarasu przedproża,
- naprawa konserwatorska granitowych schodów wraz z ich posadowieniem,
- rekonstrukcja obróbek blacharskich z blachy miedzianej na attyce, na hełmach wieżyczek i parapetach,
- wykonanie i zawieszenie dwóch miedzianych rynien,
- wykonanie obróbek blacharskich z blachy ołowianej na parapecie balustrady przedproża,
- wykonanie części instalacji odgromowej wraz z pomiarem,
- wykonanie instalacji elektrycznej podgrzewania rynien.
Trochę historii
Budowa nowego ratusza została rozpoczęta w 1842 roku, na miejscu wcześniejszego ratusza, rozebranego w 1841 r. Autorem projektu był architekt z Frankfurtu nad Odrą Emil Karl Alexander Flaminius. Prace ukończone zostały w 1844 roku, przy czym roboty wykończeniowe prowadzone były w ciągu drugiej połowy XIX wieku. Z dokumentów źródłowych wynika, że prace tynkarskie prowadzono w 1867 i w 1890-1891 roku, kiedy otynkowane zostały elewacje. Prace prowadzone były przez mistrza murarskiego Th.Michela. W tym samym roku wykonane zostały dwa projekty nowego wejścia do wnętrza w elewacji południowej. Projekt zrealizowany wykonał w lipcu 1890 roku inspektor budowlany Mebus. W tym również czasie prowadzono pewne zakresy prac we wnętrzach. Prace tego typu prowadzono również na początku XX wieku. W 1900 roku np. we wnętrzach na parterze założono 15 lamp gazowych. W 1919 roku, z uwagi na uszkodzenia więźby dachowej i pokrycia dachów, rozpoczęto gruntowny remont tych części budynku. W trakcie prac, naprawiono uszkodzone elementy więźby, wymieniono pokrycie dachów oraz pokrycie sterczyn, naprawiono też uszkodzone krawędzie krenelażu i szczytu frontowego. W ratuszu, tak jak w okresach wcześniejszych mieściła się przede wszystkim siedziba władz miejskich. Po II wojnie światowej W 1973 roku, z uwagi na zły stan techniczny dokonano remontu i modernizacji ratusza. W ramach dokumentacji wykonane zostały; orzeczenie mykologiczne, projekt remontu architektury i konstrukcji, projekt kolorystyki i kosztorysy. W projekcie podstawowym przewidywano wymianę stropów drewnianych na masywne, wymianę stolarki okiennej, podłóg i posadzek oraz tynków na elewacjach. W trakcie rozpoczętego w latach osiemdziesiątych remontu zrealizowano tylko część projektowanych robót a mianowicie; przeprowadzono miejscowe wymiany pokryć dachów i pomalowano elewacje.Na początku XXI wykonano kolejne opracowania projektowe, wg których przeprowadzono :
modernizację kotłowni z kotłowni na paliwo stałe na kotłownię gazową, remont więźby dachowej i docieplenie stropu nad II piętrem remont ciągów komunikacyjnych, remont pomieszczeń na parterze ( w tym pomieszczenia biurowe i przeznaczone na regionalne muzeum) i remont sali narad na I piętrze.
Analiza historyczno-architektoniczna
Ratusz stoi na Rynku Staromiejskim, w centralnej części miasta, tuż po wschodniej stronie prezbiterium gotyckiej fary, od której oddalony jest o niespełna 5 metrów. Fasadą zwrócony jest w kierunku północno - wschodnim, to jest w stronę Rynku, który pierwotnie otoczony był zwartymi pierzejami zabudowy mieszkalnej, a obecnie jest rozległym placem obudowanym tylko częściowo po stronie południowo zachodniej. Posadowiony na fundamentach z kamieni granitowych i z cegły ceramicznej, w części naziemnej, powyżej poziomu piwnic, których cokół wykonany z kamieni granitowych zakryty jest wtórnie tynkami, wzniesiony jest w całości z cegły ceramicznej z otynkowanymi elewacjami i ścianami wewnętrznymi. Grubość ścian obwodowych jest nierównomierna i wynosi od 80 do 90cm. Podobną grubość mają ściany działowe, poza jedną, wydzielającą przestrzeń skrzydła północnego, której grubość sięga do 1,30. Niewykluczone, że jest to pozostałość po starym ratuszu. Naziemna część ratusza ma strukturę jednorodną z okresu budowy w XIX wieku. Budowla założona na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 24,90 x 23,00, złożona jest z trzech części; z partii centralnej i dwóch zryzalitowanych od strony zachodniej skrzydeł, które mają taką samą wysokość jak część główna i mają podobny wystrój. Ratusz jest w całości podpiwniczony, trójkondygnacyjny o zróżnicowanych formach dachów. Wysokość murów od poziomu terenu do gzymsu wieńczącego wynosi 13.00 m. Ratusz od frontu nakryty jest dachami płaskimi po bokach i dachem dwuspadowym nad częścią centralną. Środkową partię budynku nakrywa dach czterospadowy, a skrzydła boczne od zachodu dachy trójpołaciowe. Poza partiami płaskimi pokrytymi papą, wszystkie pozostałe pokryte są dachówkami ceramicznymi ułożonymi w koronkę. Krawędzie połaci dachów zasłonięte są attykami. Elewacje poza szczytem centralnej części fasady są boniowane, podzielone gęstym rytmem półkolistych okien z wąskimi opaskami. Najbardziej okazały wystrój uzyskała fasada skomponowana z trzech części; centralnej zwieńczonej trójkątnym szczytem i dwóch bocznych zakończonych prostymi odcinkami attyki i ujętych po bokach wielobocznymi sterczynami, wystającymi ponad mury attyki. Partie te podzielone są trzema rzędami półkolistych okien, z których dolne oparte są na gzymsie cokołowym. W przyziemiu partii centralnej na osi usytuowane jest szerokie półkoliste wejście, a po bokach dwa szerokie okna ujęte po bokach lizenami przechodzącymi wyżej w wieloboczne sterczynki, które ujmują z kolei trzy okna oświetlające wnętrze sali obrad. Okno środkowe biegnie przez dwie kondygnacje i zwieńczone jest trójkątną wimpergą. Boczne są nieco niższe z prostymi gzymsami, zwieńczonymi reliefami liści akantu, hełmami i tarczami herbowymi z motywami białych orłów na czerwonym tle. Nad oknem środkowym zawieszona jest płaskorzeźba orła. Nad wimpergą usytuowana jest tarcza zegarowa. Fasada poprzedzona jest niewielkim tarasem z wejściem do piwnic przy narożniku południowym. Taras ten jak również wejście główne wybudowane zostały w 1920 roku. Wcześniej w miejscu wejścia znajdowało się okno, a do wnętrza wchodziło się od strony południowej portalem, który wybudowany został w 1890 roku. Drugie wejście do wnętrza mieści się na osi elewacji zachodniej. Elewacja ta poprzedzona niewielkim podwórzem zamkniętym murowaną kurtyną zlicowaną ze ścianami skrzydeł, jest trzyosiowa, podzielona oknami półkolistymi, a na ostatniej kondygnacji bliźniaczymi, prostokątnymi okienkami strychowymi. Podobnie zakomponowane są elewacje skrzydeł po tej stronie, natomiast po strome północnej i południowej na poziomie ostatniej kondygnacji występują również okna półkoliste. Ponadto przy elewacji południowej usytuowany jest pseudo ryzalit zwieńczony na wysokości I piętra attyką i dwoma podwieszonymi sterczynami. Są to elementy z wykonanego w 1890 roku wejścia, które w 1922 roku zostało zlikwidowane. W cokole umieszczone są prostokątne okna piwniczne. Architektura ratusza w zakresie rozplanowania bryły i kompozycji elewacji dotrwała do naszych czasów w formach niewiele różniących się od oryginalnych, jakie zaprojektował blisko 160 lat temu frankfurcki radca budowlany Emil Kari Alexander Flaminius. Architekt ten projektując nowy ratusz w Ośnie sięgnął do wzorów włoskiego renesansu dodając do tego kilka elementów zdobniczych o rodowodzie gotyckim. Do stylistyki renesansowej nawiązuje zwarta masywna bryła, faktura boniowania elewacji, półkoliste formy wejść i okien oraz attyki. Reminiscencjami sztuki gotyckiej są tu sterczyny i wimpergi występujące tylko w kompozycji fasady. Zastosowane w ratuszu formy mieszczą się w nurcie stylowym architektury europejskiej z drugiej ćwierci XIX wieku, powstałym w oparciu o powrót do sztuki klasycznej. Na terenie zaodrzańskiej rejencji frankfurckiej ratusz w Ośnie był jedną z pierwszych monumentalnych budowli wzniesionych w oparciu o styl włoskiego renesansu. Na wybór tego typu form, oprócz artystycznych preferencji projektanta wpływ miały względy pozaartystyczne, a mianowicie podkreślenie rangi obiektu poprzez nawiązanie do tradycji architektury miejskich republik włoskich. Renesansowy ratusz miał być symbolem niezawisłego, samorządnego miasta, wizytówką dla władz i mieszkańców. Formy neorenesansowe polecane były przy tym przez teoretyków jako najodpowiedniejsze do wznoszenia budowli użyteczności publicznej i były stosowane prawie przez cały XIX wiek(1).
Funkcje
Zejście do piwnicy wewnątrz budynku od strony klatki schodowej wewnętrznej zlokalizowanej w pd. – zachodniej części budynku .W części pn.-zachodniej obiektu zlokalizowana kotłownia gazowa. Dodatkowo zejście do piwnicy od strony płyty rynku , poprzez zewnętrzne schody zlokalizowane w pn.-wschodnim narożniku budynku. W pd.- wsch. części zlokalizowane sanitariaty. Pozostałe pomieszczenia mają charakter magazynowy . Obecnie na poziomie piwnic nie występują pomieszczenia przeznaczone na czasowy i stały pobyt ludzi.
Na poziomie parteru znajdują się pomieszczenia administracyjne UM i G oraz pomieszczenia „Muzeum Ziemi Torzymskiej” ( lokalne muzeum udostępniane w czasie pracy urzędu ). Z poziomu parteru na piętro prowadzi centralnie usytuowana klatka schodowa.
Na poziomie piętra w części centralnej usytuowana jest duża sala narad .Sala narad pełni rolę miejsca spotkań związanych z działalnością urzędu – posiedzenia rady gminy ,sesje , spotkania z mieszkańcami oraz okresowo jest miejscem działań artystycznych i kulturalnych takich jak np. coroczne Convallaria . Festiwal Muzyki Kameralnej i Organowej. Po lewej i prawej stronie sali narad zlokalizowane są pomieszczenia administracyjne . W części pd. wschodniej, w sąsiedztwie klatki schodowej znajdują się sanitariaty.
W chwili obecnej pomieszczenia na II piętrze mają charakter nieużytkowy. W części pd.-zachodniej okresowo w trzech pomieszczeniach zorganizowano archiwum zakładowe. Na początku XXI w. rozpoczęto remont tych pomieszczeń ( w części pomieszczeń na stropie zamontowano płytę g-k ognioochronną) , ale prace przerwano. Docelowo w skrzydle zachodnim planowane jest zorganizowanie archiwum zakładowego , dostosowanego do obowiązujących przepisów ,na które wykonano dokumentację projektową w 2018 roku. Bezpośrednio z klatki schodowej możemy dostać się na poziom balkonu w sali narad zlokalizowanej na I piętrze. W sąsiedztwie klatki schodowej w pomieszczeniu przedsionka znajdują się drewniane schody prowadzące na poziom poddasza (strychu) budynku. Poddasze obecnie ma charakter nieużytkowy.
Stanisław Kozłowski, burmistrz Ośna Lubuskiego
"Ośno Lubuskie jest jednym z najstarszych miast historycznej Ziemi Lubuskiej. O dawnej świetności miasta świadczą liczne zabytki, które zachowały się do dnia dzisiejszego. Rewitalizacja i zachowanie obiektów zabytkowych należy do jednych z ważniejszych działań gminy. Spośród wielu obiektów zabytkowych budynek ratusza miejskiego zajmuje miejsce szczególne, jako cenny przykład architektury neogotyckiej. Przeprowadzone prace miały na celu zachowanie w jak najlepszym stanie elewacji frontowej i jednocześnie wydobycie najstarszych form architektoniczno-dekoracyjnych reprezentacyjnej części frontowej budynku. Przeprowadzone prace konserwatorskie i restauratorskie poprawiły estetykę przestrzeni publicznej podnosząc atrakcyjność turystyczną miasta."
Gmina pozyskała dotację w wysokości 1 514 412 zł. Prace restauratorskie i konserwatorskie, które rozpoczęły się pod koniec lutego wykonała Firma Budowlano-Konserwatorska „VIBUD” mgr inż. Wiesław Wida z siedzibą w Krakowie przy ul. Pleszowskiej 16/2, wyłoniona w drodze przetargu nieograniczonego.
Zasadnicze prace poprzedzone zostały wykonaniem badań konserwatorskich, architektonicznych, ikonograficznych oraz kwerendą archiwalną (dość mocno ograniczoną przez COVID). Miały one na celu próbę odczytania najstarszych form architektoniczno-dekoracyjnych reprezentacyjnej części frontowej budynku ratusza oraz odnalezienie reliktów dawniejszych wymalowań i dekoracji. Ustawione rusztowanie umożliwiło badaczom wykonanie skrupulatnych analiz wszystkich elementów oraz pobranie do dalszych badań laboratoryjnych próbek tynków, warstw malarskich oraz fragmentów metalu. W sumie do badań pobrano 48 próbek, które poddano analizom przy wykorzystaniu elektronowego mikroskopu skaningowego z analizatorem EDS oraz badaniom fizykochemicznym. Ten dość specjalistyczny obszar naukowy, umożliwił rozpoznanie wielu nieznanych do tej pory kwestii. Ustalono bardzo dokładne, w obrębie zachowanych warstw, ilości przemalowań elewacji, w tym rodzaj i kolor farb (analiza spoiw i pigmentów), rodzaj i skład zastosowanej zaprawy tynkarskiej, rodzaj metalu dekorującego elewację wraz z zachowanymi na jego powierzchni fragmencikami, wielkości główki od szpilki pierwotnych złoceń oraz srebrzeń. Ponadto, w ramach miejscowo prowadzonych badań architektonicznych, dokonano niebywałego odkrycia – odnaleziono relikty wcześniejszego, późnogotyckiego, korpusu murowego elewacji frontowej wraz z wieżyczkami opinającymi fronton po obu jego stronach. Dodatkowo, w miąższu późniejszego muru zachowała się cienkowarstwowa dekoracja tynkarska i malarska wieżyczek. To wyjątkowa rewelacja, zwłaszcza w kontekście utrwalonej wiedzy, iż drugi ratusz miejski powstały po 1543 roku miał być rozebrany w 1841 roku, a rok później na jego miejscu miał powstać zupełnie nowy budynek, według projektu Emila Karla Alexandra Flaminiusa, miejskiego architekta z Frankfurtu nad Odrą. To przełomowe rozpoznanie może tłumaczyć w sposób zasadniczy formę obecnego ratusza, w części centralnej nawiązującej bezpośrednio do typowych form dla średniowiecznych budowli municypalnych Pomorza i Brandenburgii. Dodatkowo, Flaminius zachował podczas przebudowy szerokość późnogotyckiego ratusza, co uwidocznił w części środkowej, obramowując je dobudowanymi ryzalitami. Zachował także układ sali reprezentacyjnej na piętrze, która również znajdowała się w tym samym miejscu we wcześniejszym ratuszu. Wygląd późnogotyckiego ratusza jest znany z zachowanych rysunków, m.in. Widoku miasta Drossen, wg ryciny Matthäusa Meriana z około 1650 roku lub widoku miasta Drossen autorstwa Daniela Petzolda z ok. 1710 roku.
W wyniku prowadzonych badań określono także zakres działań jakim poddano elewację frontową w latach 30. XX wieku. Otóż wszystkie tynki, bonie, fragmenty dekoracji oraz stolarkę okienną (za wyjątkiem jednego okna), pochodzące z lat 40. XIX wieku, wymieniono lub zasłonięto. Ówcześni wykonawcy powtórzyli jednak z niezwykłą starannością profil i wielkość bonii, dekorację architektoniczno-sztukatorską. Stolarka okienna została na nowo zaprojektowana i wykonana. Podczas badań sondażowych odkryto fragmenty zachowanej częściowo dekoracji elewacji z czasów Flaminiusa. Odsłonięto tynki z wyraźnie wyrysowanym profilem bonii, na których zachowały się resztki warstw malarskich. Pozwoliło to zdobyć nam dodatkową wiedzę na temat kolorystyki ratusza z czasów jego przebudowy w XIX wieku. Pod warstwami późniejszych tynków odnaleźliśmy również dekorację attyki, która przetrwała, o dziwo, prawie w nienaruszonym stanie. Składała się ona z przestylizowanego ornamentu geometrycznego obramowującego od dołu attykę oraz rytmicznie rozmieszczonych kwadratowych płytek. Po analizie zachowanych wywinięć tynku na płytkach oraz czarnych podmalowań ich krawędzi, uznano, iż do uzyskania pełnego wyglądu tej dekoracji należy zrekonstruować wypełnienie w postaci wypukłych listew obramienia. Z nieznanych przyczyn obramienie ornamentu attyki zostało w ramach prac remontowych w latach 30. XX wieku skute, pozostałą część dekoracji attyki zasłonięto warstwą tynku. Na jej miejsce wykonano w zaprawie ozdobną kratownicę, która miała za zadanie imitować wcześniejszą dekorację.
Prace realizowane były zgodnie pozwoleniem Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na podstawie zatwierdzonej dokumentacji projektowej sporządzonej przez Pracownię Projektową Konserwacji Zabytków Sp. z o.o., ul. Zielonogórska 35 w Szczecinie, autorstwa mgr inż. arch. Leszka Hermana z lutego 2016 roku wraz programem prac konserwatorskich, sporządzonym przez mgr Katarzynę Koutny-Giedrys w styczniu 2016 roku.
W ramach zadania wykonane zostały prace remontowo-konserwatorskie wraz z odtworzeniem kolorystyki elewacji frontowej ( północno-wschodniej ) budynku Ratusza, na powierzchni ok. 600 m2 w tym :
- prace budowlano-remontowe związane z naprawą i wzmocnieniem pęknięć murów wykonane przy użyciu systemu Helifix,
- wykonanie inwentaryzacji dekoracji i wątku ceglanego, rozebranie, wzmocnienie nasady i ponowne wymurowanie dwóch wieżyczek wolnostojących, flankujących attykę wraz z przywróceniem im pierwotnej dekoracji tynkarskiej i nowej konstrukcji drewnianej hełmów,
- wykonanie konserwacji, naprawa oraz częściowa rekonstrukcja wypraw tynkarskich płaskich, ciągnionych i boniowanych,
- odtworzenie malowania elewacji i detali w technice laserunkowej,
- konserwacja detali ciągnionych i sztukaterii,
- wykonanie badań konserwatorskich elewacji,
- wykonanie inwentaryzacji rysunkowej pierwotnej stolarki okiennej,
- rekonstrukcja dekoracji sztukatorskiej attyki,
- konserwacja tarczy zegara,
- konserwacja stolarki okiennej i drzwiowej,
- konserwacja i rekonstrukcja dekoracji z metalu (żeliwo, alucynk, stal) wraz z częściowym przywróceniem elementom pierwotnej kolorystyki oraz złoceń i srebrzeń,
- konserwacja kamiennej balustrady przedproża,
- konserwacja wątku kamiennego cokołu,
- rekonstrukcja i montaż „nowej” stolarki okiennej,
- wykonanie izolacji pionowej i poziomej wraz z naprawą powierzchni tarasu przedproża,
- naprawa konserwatorska granitowych schodów wraz z ich posadowieniem,
- rekonstrukcja obróbek blacharskich z blachy miedzianej na attyce, na hełmach wieżyczek i parapetach,
- wykonanie i zawieszenie dwóch miedzianych rynien,
- wykonanie obróbek blacharskich z blachy ołowianej na parapecie balustrady przedproża,
- wykonanie części instalacji odgromowej wraz z pomiarem,
- wykonanie instalacji elektrycznej podgrzewania rynien.
Trochę historii
Budowa nowego ratusza została rozpoczęta w 1842 roku, na miejscu wcześniejszego ratusza, rozebranego w 1841 r. Autorem projektu był architekt z Frankfurtu nad Odrą Emil Karl Alexander Flaminius. Prace ukończone zostały w 1844 roku, przy czym roboty wykończeniowe prowadzone były w ciągu drugiej połowy XIX wieku. Z dokumentów źródłowych wynika, że prace tynkarskie prowadzono w 1867 i w 1890-1891 roku, kiedy otynkowane zostały elewacje. Prace prowadzone były przez mistrza murarskiego Th.Michela. W tym samym roku wykonane zostały dwa projekty nowego wejścia do wnętrza w elewacji południowej. Projekt zrealizowany wykonał w lipcu 1890 roku inspektor budowlany Mebus. W tym również czasie prowadzono pewne zakresy prac we wnętrzach. Prace tego typu prowadzono również na początku XX wieku. W 1900 roku np. we wnętrzach na parterze założono 15 lamp gazowych. W 1919 roku, z uwagi na uszkodzenia więźby dachowej i pokrycia dachów, rozpoczęto gruntowny remont tych części budynku. W trakcie prac, naprawiono uszkodzone elementy więźby, wymieniono pokrycie dachów oraz pokrycie sterczyn, naprawiono też uszkodzone krawędzie krenelażu i szczytu frontowego. W ratuszu, tak jak w okresach wcześniejszych mieściła się przede wszystkim siedziba władz miejskich. Po II wojnie światowej W 1973 roku, z uwagi na zły stan techniczny dokonano remontu i modernizacji ratusza. W ramach dokumentacji wykonane zostały; orzeczenie mykologiczne, projekt remontu architektury i konstrukcji, projekt kolorystyki i kosztorysy. W projekcie podstawowym przewidywano wymianę stropów drewnianych na masywne, wymianę stolarki okiennej, podłóg i posadzek oraz tynków na elewacjach. W trakcie rozpoczętego w latach osiemdziesiątych remontu zrealizowano tylko część projektowanych robót a mianowicie; przeprowadzono miejscowe wymiany pokryć dachów i pomalowano elewacje.Na początku XXI wykonano kolejne opracowania projektowe, wg których przeprowadzono :
modernizację kotłowni z kotłowni na paliwo stałe na kotłownię gazową, remont więźby dachowej i docieplenie stropu nad II piętrem remont ciągów komunikacyjnych, remont pomieszczeń na parterze ( w tym pomieszczenia biurowe i przeznaczone na regionalne muzeum) i remont sali narad na I piętrze.
Analiza historyczno-architektoniczna
Ratusz stoi na Rynku Staromiejskim, w centralnej części miasta, tuż po wschodniej stronie prezbiterium gotyckiej fary, od której oddalony jest o niespełna 5 metrów. Fasadą zwrócony jest w kierunku północno - wschodnim, to jest w stronę Rynku, który pierwotnie otoczony był zwartymi pierzejami zabudowy mieszkalnej, a obecnie jest rozległym placem obudowanym tylko częściowo po stronie południowo zachodniej. Posadowiony na fundamentach z kamieni granitowych i z cegły ceramicznej, w części naziemnej, powyżej poziomu piwnic, których cokół wykonany z kamieni granitowych zakryty jest wtórnie tynkami, wzniesiony jest w całości z cegły ceramicznej z otynkowanymi elewacjami i ścianami wewnętrznymi. Grubość ścian obwodowych jest nierównomierna i wynosi od 80 do 90cm. Podobną grubość mają ściany działowe, poza jedną, wydzielającą przestrzeń skrzydła północnego, której grubość sięga do 1,30. Niewykluczone, że jest to pozostałość po starym ratuszu. Naziemna część ratusza ma strukturę jednorodną z okresu budowy w XIX wieku. Budowla założona na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 24,90 x 23,00, złożona jest z trzech części; z partii centralnej i dwóch zryzalitowanych od strony zachodniej skrzydeł, które mają taką samą wysokość jak część główna i mają podobny wystrój. Ratusz jest w całości podpiwniczony, trójkondygnacyjny o zróżnicowanych formach dachów. Wysokość murów od poziomu terenu do gzymsu wieńczącego wynosi 13.00 m. Ratusz od frontu nakryty jest dachami płaskimi po bokach i dachem dwuspadowym nad częścią centralną. Środkową partię budynku nakrywa dach czterospadowy, a skrzydła boczne od zachodu dachy trójpołaciowe. Poza partiami płaskimi pokrytymi papą, wszystkie pozostałe pokryte są dachówkami ceramicznymi ułożonymi w koronkę. Krawędzie połaci dachów zasłonięte są attykami. Elewacje poza szczytem centralnej części fasady są boniowane, podzielone gęstym rytmem półkolistych okien z wąskimi opaskami. Najbardziej okazały wystrój uzyskała fasada skomponowana z trzech części; centralnej zwieńczonej trójkątnym szczytem i dwóch bocznych zakończonych prostymi odcinkami attyki i ujętych po bokach wielobocznymi sterczynami, wystającymi ponad mury attyki. Partie te podzielone są trzema rzędami półkolistych okien, z których dolne oparte są na gzymsie cokołowym. W przyziemiu partii centralnej na osi usytuowane jest szerokie półkoliste wejście, a po bokach dwa szerokie okna ujęte po bokach lizenami przechodzącymi wyżej w wieloboczne sterczynki, które ujmują z kolei trzy okna oświetlające wnętrze sali obrad. Okno środkowe biegnie przez dwie kondygnacje i zwieńczone jest trójkątną wimpergą. Boczne są nieco niższe z prostymi gzymsami, zwieńczonymi reliefami liści akantu, hełmami i tarczami herbowymi z motywami białych orłów na czerwonym tle. Nad oknem środkowym zawieszona jest płaskorzeźba orła. Nad wimpergą usytuowana jest tarcza zegarowa. Fasada poprzedzona jest niewielkim tarasem z wejściem do piwnic przy narożniku południowym. Taras ten jak również wejście główne wybudowane zostały w 1920 roku. Wcześniej w miejscu wejścia znajdowało się okno, a do wnętrza wchodziło się od strony południowej portalem, który wybudowany został w 1890 roku. Drugie wejście do wnętrza mieści się na osi elewacji zachodniej. Elewacja ta poprzedzona niewielkim podwórzem zamkniętym murowaną kurtyną zlicowaną ze ścianami skrzydeł, jest trzyosiowa, podzielona oknami półkolistymi, a na ostatniej kondygnacji bliźniaczymi, prostokątnymi okienkami strychowymi. Podobnie zakomponowane są elewacje skrzydeł po tej stronie, natomiast po strome północnej i południowej na poziomie ostatniej kondygnacji występują również okna półkoliste. Ponadto przy elewacji południowej usytuowany jest pseudo ryzalit zwieńczony na wysokości I piętra attyką i dwoma podwieszonymi sterczynami. Są to elementy z wykonanego w 1890 roku wejścia, które w 1922 roku zostało zlikwidowane. W cokole umieszczone są prostokątne okna piwniczne. Architektura ratusza w zakresie rozplanowania bryły i kompozycji elewacji dotrwała do naszych czasów w formach niewiele różniących się od oryginalnych, jakie zaprojektował blisko 160 lat temu frankfurcki radca budowlany Emil Kari Alexander Flaminius. Architekt ten projektując nowy ratusz w Ośnie sięgnął do wzorów włoskiego renesansu dodając do tego kilka elementów zdobniczych o rodowodzie gotyckim. Do stylistyki renesansowej nawiązuje zwarta masywna bryła, faktura boniowania elewacji, półkoliste formy wejść i okien oraz attyki. Reminiscencjami sztuki gotyckiej są tu sterczyny i wimpergi występujące tylko w kompozycji fasady. Zastosowane w ratuszu formy mieszczą się w nurcie stylowym architektury europejskiej z drugiej ćwierci XIX wieku, powstałym w oparciu o powrót do sztuki klasycznej. Na terenie zaodrzańskiej rejencji frankfurckiej ratusz w Ośnie był jedną z pierwszych monumentalnych budowli wzniesionych w oparciu o styl włoskiego renesansu. Na wybór tego typu form, oprócz artystycznych preferencji projektanta wpływ miały względy pozaartystyczne, a mianowicie podkreślenie rangi obiektu poprzez nawiązanie do tradycji architektury miejskich republik włoskich. Renesansowy ratusz miał być symbolem niezawisłego, samorządnego miasta, wizytówką dla władz i mieszkańców. Formy neorenesansowe polecane były przy tym przez teoretyków jako najodpowiedniejsze do wznoszenia budowli użyteczności publicznej i były stosowane prawie przez cały XIX wiek(1).
Funkcje
Zejście do piwnicy wewnątrz budynku od strony klatki schodowej wewnętrznej zlokalizowanej w pd. – zachodniej części budynku .W części pn.-zachodniej obiektu zlokalizowana kotłownia gazowa. Dodatkowo zejście do piwnicy od strony płyty rynku , poprzez zewnętrzne schody zlokalizowane w pn.-wschodnim narożniku budynku. W pd.- wsch. części zlokalizowane sanitariaty. Pozostałe pomieszczenia mają charakter magazynowy . Obecnie na poziomie piwnic nie występują pomieszczenia przeznaczone na czasowy i stały pobyt ludzi.
Na poziomie parteru znajdują się pomieszczenia administracyjne UM i G oraz pomieszczenia „Muzeum Ziemi Torzymskiej” ( lokalne muzeum udostępniane w czasie pracy urzędu ). Z poziomu parteru na piętro prowadzi centralnie usytuowana klatka schodowa.
Na poziomie piętra w części centralnej usytuowana jest duża sala narad .Sala narad pełni rolę miejsca spotkań związanych z działalnością urzędu – posiedzenia rady gminy ,sesje , spotkania z mieszkańcami oraz okresowo jest miejscem działań artystycznych i kulturalnych takich jak np. coroczne Convallaria . Festiwal Muzyki Kameralnej i Organowej. Po lewej i prawej stronie sali narad zlokalizowane są pomieszczenia administracyjne . W części pd. wschodniej, w sąsiedztwie klatki schodowej znajdują się sanitariaty.
W chwili obecnej pomieszczenia na II piętrze mają charakter nieużytkowy. W części pd.-zachodniej okresowo w trzech pomieszczeniach zorganizowano archiwum zakładowe. Na początku XXI w. rozpoczęto remont tych pomieszczeń ( w części pomieszczeń na stropie zamontowano płytę g-k ognioochronną) , ale prace przerwano. Docelowo w skrzydle zachodnim planowane jest zorganizowanie archiwum zakładowego , dostosowanego do obowiązujących przepisów ,na które wykonano dokumentację projektową w 2018 roku. Bezpośrednio z klatki schodowej możemy dostać się na poziom balkonu w sali narad zlokalizowanej na I piętrze. W sąsiedztwie klatki schodowej w pomieszczeniu przedsionka znajdują się drewniane schody prowadzące na poziom poddasza (strychu) budynku. Poddasze obecnie ma charakter nieużytkowy.
Stanisław Kozłowski, burmistrz Ośna Lubuskiego
"Ośno Lubuskie jest jednym z najstarszych miast historycznej Ziemi Lubuskiej. O dawnej świetności miasta świadczą liczne zabytki, które zachowały się do dnia dzisiejszego. Rewitalizacja i zachowanie obiektów zabytkowych należy do jednych z ważniejszych działań gminy. Spośród wielu obiektów zabytkowych budynek ratusza miejskiego zajmuje miejsce szczególne, jako cenny przykład architektury neogotyckiej. Przeprowadzone prace miały na celu zachowanie w jak najlepszym stanie elewacji frontowej i jednocześnie wydobycie najstarszych form architektoniczno-dekoracyjnych reprezentacyjnej części frontowej budynku. Przeprowadzone prace konserwatorskie i restauratorskie poprawiły estetykę przestrzeni publicznej podnosząc atrakcyjność turystyczną miasta."
