Zabezpieczenie istniejących ruin w formie trwałej ruiny dawnego zamku w Szczytnie
Ruiny zamku krzyżackiego pochodzącego z XIV wieku są jednym z najstarszych zabytków na naszych terenach. Głównym celem inwestycji była konserwacja i zabezpieczenie zachowanych ruin przed całkowitym zniszczeniem, a jednocześnie pokazanie ich w nowy sposób, jako atrakcji turystycznej miasta.
Zagospodarowanie i zabezpieczenie istniejących ruiny obejmowało na terenie ruin zamku i w ich otoczeniu działania polegające na obniżeniu poziomu terenu dziedzińca zamku oraz terenu między zachowanymi skrzydłami zamku do poziomu z okresu średniowiecza.
Wejście na dziedziniec Zamku Krzyżackiego z terenu dawnego przedzamcza (obecnie jest to dziedziniec ratusza) odbywa się poprzez szyję
bramną. Wykonano rewitalizacje bramy wjazdowej, na środku dziedzińca w miejscu potwierdzonym przez badania archeologiczne, odtworzona została cembrowina studni w kształcie okrągłym z kamieni. W miejscu lokalizacji historycznych schodów do piwnicy zostały wykonane schody ceglane posadowione na gruncie pokryte stopniami drewnianymi.
Od strony dziedzińca zejście w dół zabezpieczone jest murem z kamienia i balustradą wykonaną z materiału współczesnego. Posadzka na dziedzińcu z bruku kamiennego „kocie łby”. Dla ułatwienia dostępu do dziedzińca dla osób niepełnosprawnych oraz dla poniesienia atrakcyjności całego założenia, od strony ul. Krzysztofa Klenczona wykonano kładkę pieszą w konstrukcji stalowej, zawieszoną nad fosą oraz ścieżkę wyznaczającą trakt dla osób niepełnosprawnych z kamieni ciętych.
W skrzydle północnym odsłonięte zostały piwnice (w tym ich mury zewnętrzne) z dobrze zachowaną posadzką kamienną, nad piwnicami
wykonano strop z płyty żelbetowej odsuniętej od murów kamiennych oraz od pozostałości sklepień ceglanych, oparty na słupach stalowych. Ponad stropem nad piwnicą wykonano całkowicie przeszklone przekrycie, zawieszone między murami na stalowej kratownicy przestrzennej opartej na słupach stalowych. Zamontowane zostały balustrady samonośne szklane. W skrzydle północnym o dwóch poziomach użytkowych, przeznaczonym na cele edukacyjno-ekspozycyjne dla potrzeb osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach, zamontowana została platforma dźwigowa.
W przestrzeni międzymurza od strony północnej (od strony pasażu), został wykonany budynek całoroczny. Budynek całoroczny posiada salę wystawienniczą z zespołem sanitariatów oraz zielony dach. Wzdłuż zewnętrznego muru obronnego od strony zachodniej, została uczytelniona baszta w celu wydobycia jej charakteru obronnego oraz udostępnienia dla zwiedzających, została nieznacznie skorygowana rzędna korony, a w jej wnętrzu ułożony został bruk w formie posadzki oraz uzupełniono ubytki, wzmocniono, zakonserwowano i zabezpieczono mur obronny wraz z przyporami kamiennymi.
Od strony północnej i zachodniej, wokół odrestaurowanych i częściowo odbudowanych murów obronnych odtworzona została fosa wypełniona wodą.
W północno-zachodnim narożniku zamku nad lustrem wody fosy wybudowano taras drewniany ze stopniami i miejscami do siedzenia nad wodą, prowadzący do budynku całorocznego. Na odcinku pomiędzy brzegiem jeziora, a fosą muru obronnego odkryto fragmenty muru zinterpretowane wstępnie jako kontynuacja danskeru (gdaniska). Mając na uwadze ochronę cennych fragmentów wieży obronno- ustępowej, zinwentaryzowano ją rysunkowo, wykonano pomiary, zabezpieczono części rozluźnionych kamieni, które nie były spojone zaprawą. Fragmenty te obłożono warstwą gliny w celu ich zaizolowania, w przypadku obluzowanych głazów oraz dużych ubytków w wątku kamiennym fundamentu, uzupełniono je wmurowując je ponownie w swoje miejsca zaprawą wapienno-piaskowo-trassową z dodatkiem traszementu f. Tubag.
Formę fundamentów uczytelniono. Dokonano konserwację i roboty renowacyjne murów wieży oraz murów trzech skrzydeł zamku. Posadzka w obrębie skrzydeł zamku z płyt betonowych wielkoformatowych o wymiarach 320 x 320 cm. Badania archeologiczne wykonane w trakcie realizacji inwestycji w latach 2019/2020 w części północno-wschodniej Zamku, w sąsiedztwie budynku Ratusza, odsłoniły duże fragmenty historycznych piwnic Zamku. W wyniku dokonanych odkrywek ukazał się zupełnie nowy, nieznany dotychczas, obraz podziemnej części skrzydła Zamku.
Podczas prac odkryto cenne fragmenty murów zamku z czasów jego powstania czyli XIV w. oraz przebudów XVI i XVII wiecznych. W obrębie niezachowanego (powyżej obecnego poziomu użytkowego dziedzińca) skrzydła północno-wschodniego Zamku zarejestrowano kamienno- -ceglane relikty architektoniczne, stanowiące pozostałości zabudowy poziomu piwnicznego. Odsłonięto dwa pomieszczenia piwniczne sklepione kolebkowo, korytarz (część traktu komunikacyjnego prowadzącego ze skrzydła północno- -wschodniego do północno-wschodniego) oraz klatkę schodową, wraz z ceglanymi stopniami, wiodącą na nieistniejące piętro. Otwory drzwiowe prowadzące do pomieszczeń piwnicznych sklepione zostały łękami. Poziom użytkowy piwnic wyznaczała posadzka w postaci kamiennego bruku. Relikty datowane są ca na XVI - XVII wiek. Odsłonięte fragmenty skrzydła wschodniego odrestaurowano, zabezpieczono i wyeksponowano. Ponadto wykonano platformę widokową, aby zwiedzający miał możliwość obserwacji reliktów z góry, delektując się architekturą dawnych budowniczych zamku.
Dzięki zrealizowanej inwestycji mieszkańcy miasta zyskali nowy obiekt, który w znacznym stopniu zwiększył atrakcyjność Miasta Szczytno wśród turystów. Szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż Zamek Krzyżacki w Szczytnie to ten sam zamek, w którym pierwszy polski noblista
literacki Henryk Sienkiewicz umieścił część fabuły swojej powieści pt. „Krzyżacy”. To tutaj miała być przetrzymywana Danusia, uprowadzona podstępnie córka Juranda ze Spychowa. Zamkowe lochy stały się też miejscem uwięzienia samego Juranda.
Zamek od dnia uroczystego otwarcia przyciąga wielu turystów i odwiedzających, których w zaledwie 3 miesiące było już ok. 100 tys., co daje średnio ponad 1000 osób na dzień. Mieszkańcy mają również możliwość obcowania z kulturą przez wzgląd na wiele koncertów, wystaw oraz różnego rodzaju spotkań odbywających się na terenie Zamku. Na inwestycji zyskali także uczniowie przedszkoli oraz szkół zarówno ci z terenu Szczytna, jak i z innych miast w kraju, którzy często odwiedzają Zamek w ramach atrakcyjniejszych lekcji historii. Miasto zyskało idealne miejsce do organizowania wszelkich imprez, zabaw, gier oraz wydarzeń kulturalnych, którego dodatkowym plusem jest położenie w samym centrum, w bliskiej odległości od Jeziora Domowego Dużego i plaży miejskiej, które są głównym miejscem wypoczynku podczas wakacji.
- Rewitalizację Zamku zapoczątkowała poprzednia Pani Burmistrz wraz z Radnymi Rady Miejskiej w Szczytnie, których celem było przywrócenie chociaż częściowego wyglądu dawnej budowli i stworzenie kolejnej atrakcji turystycznej Miasta – mówi obecny burmistrz Miasta Szczytno Krzysztof Mańkowski.- Ruiny zamku trzeba było właściwie wydobyć spod ziemi, ponieważ po wojnie mury zostały zakopane. Bardzo się cieszę, że mogłem kontynuować ten projekt, ponieważ okazał się on wielkim sukcesem i sprawił, że o Szczytnie usłyszała cała Polska. Efekty przeszły moje najśmielsze oczekiwania, bowiem zaledwie 3 miesiące po otwarciu, przywitaliśmy na Zamku 100 000 odwiedzającego. Jest to zdecydowanie nagroda za wytrwałość i lata ciężkiej pracy.
- To była nasza pierwsza budowa w tym rejonie, nigdy wcześniej nie pracowaliśmy w Szczytnie. Podjęliśmy się tego zadania, ponieważ nie boimy się nowych wyzwań – mówi Wiesław Gołaszewski, prezes firmy ROMBUD, wykonawca inwestycji- Przy podejmowaniu nowych inwestycji najbardziej obawiamy się współpracy z zamawiającym. Muszę jednak przyznać, że ta z Urzędem Miejskim w Szczytnie należała do jednych z najprzyjemniejszych w całej mojej karierze. Nie zawsze było łatwo, bowiem natrafialiśmy na różne znaleziska, co wiązało się z koniecznością konsultacji z nadzorem konserwatorskim i archeologicznym. Myślę jednak, że udało nam się zrobić to jakościowo tak, jak to sobie zarówno zamawiający, jak architekci czy konserwatorzy życzyli, a znaleziska oglądać można w Sali Wystawienniczej Całorocznej na Zamku, co bez wątpienia zwiększa atrakcyjność turystyczną tego miejsca.
I: Urząd Miejski w Szczytnie
W: Warmińskie Przedsiębiorstwo Budowlane ROMBUD Sp. z o.o. Olsztyn
P: Studio Studio-Projekt Autorska Pracownia Architektoniczna s.c. Olsztyn
Zagospodarowanie i zabezpieczenie istniejących ruiny obejmowało na terenie ruin zamku i w ich otoczeniu działania polegające na obniżeniu poziomu terenu dziedzińca zamku oraz terenu między zachowanymi skrzydłami zamku do poziomu z okresu średniowiecza.
Wejście na dziedziniec Zamku Krzyżackiego z terenu dawnego przedzamcza (obecnie jest to dziedziniec ratusza) odbywa się poprzez szyję
bramną. Wykonano rewitalizacje bramy wjazdowej, na środku dziedzińca w miejscu potwierdzonym przez badania archeologiczne, odtworzona została cembrowina studni w kształcie okrągłym z kamieni. W miejscu lokalizacji historycznych schodów do piwnicy zostały wykonane schody ceglane posadowione na gruncie pokryte stopniami drewnianymi.
Od strony dziedzińca zejście w dół zabezpieczone jest murem z kamienia i balustradą wykonaną z materiału współczesnego. Posadzka na dziedzińcu z bruku kamiennego „kocie łby”. Dla ułatwienia dostępu do dziedzińca dla osób niepełnosprawnych oraz dla poniesienia atrakcyjności całego założenia, od strony ul. Krzysztofa Klenczona wykonano kładkę pieszą w konstrukcji stalowej, zawieszoną nad fosą oraz ścieżkę wyznaczającą trakt dla osób niepełnosprawnych z kamieni ciętych.
W skrzydle północnym odsłonięte zostały piwnice (w tym ich mury zewnętrzne) z dobrze zachowaną posadzką kamienną, nad piwnicami
wykonano strop z płyty żelbetowej odsuniętej od murów kamiennych oraz od pozostałości sklepień ceglanych, oparty na słupach stalowych. Ponad stropem nad piwnicą wykonano całkowicie przeszklone przekrycie, zawieszone między murami na stalowej kratownicy przestrzennej opartej na słupach stalowych. Zamontowane zostały balustrady samonośne szklane. W skrzydle północnym o dwóch poziomach użytkowych, przeznaczonym na cele edukacyjno-ekspozycyjne dla potrzeb osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach, zamontowana została platforma dźwigowa.
W przestrzeni międzymurza od strony północnej (od strony pasażu), został wykonany budynek całoroczny. Budynek całoroczny posiada salę wystawienniczą z zespołem sanitariatów oraz zielony dach. Wzdłuż zewnętrznego muru obronnego od strony zachodniej, została uczytelniona baszta w celu wydobycia jej charakteru obronnego oraz udostępnienia dla zwiedzających, została nieznacznie skorygowana rzędna korony, a w jej wnętrzu ułożony został bruk w formie posadzki oraz uzupełniono ubytki, wzmocniono, zakonserwowano i zabezpieczono mur obronny wraz z przyporami kamiennymi.
Od strony północnej i zachodniej, wokół odrestaurowanych i częściowo odbudowanych murów obronnych odtworzona została fosa wypełniona wodą.
W północno-zachodnim narożniku zamku nad lustrem wody fosy wybudowano taras drewniany ze stopniami i miejscami do siedzenia nad wodą, prowadzący do budynku całorocznego. Na odcinku pomiędzy brzegiem jeziora, a fosą muru obronnego odkryto fragmenty muru zinterpretowane wstępnie jako kontynuacja danskeru (gdaniska). Mając na uwadze ochronę cennych fragmentów wieży obronno- ustępowej, zinwentaryzowano ją rysunkowo, wykonano pomiary, zabezpieczono części rozluźnionych kamieni, które nie były spojone zaprawą. Fragmenty te obłożono warstwą gliny w celu ich zaizolowania, w przypadku obluzowanych głazów oraz dużych ubytków w wątku kamiennym fundamentu, uzupełniono je wmurowując je ponownie w swoje miejsca zaprawą wapienno-piaskowo-trassową z dodatkiem traszementu f. Tubag.
Formę fundamentów uczytelniono. Dokonano konserwację i roboty renowacyjne murów wieży oraz murów trzech skrzydeł zamku. Posadzka w obrębie skrzydeł zamku z płyt betonowych wielkoformatowych o wymiarach 320 x 320 cm. Badania archeologiczne wykonane w trakcie realizacji inwestycji w latach 2019/2020 w części północno-wschodniej Zamku, w sąsiedztwie budynku Ratusza, odsłoniły duże fragmenty historycznych piwnic Zamku. W wyniku dokonanych odkrywek ukazał się zupełnie nowy, nieznany dotychczas, obraz podziemnej części skrzydła Zamku.
Podczas prac odkryto cenne fragmenty murów zamku z czasów jego powstania czyli XIV w. oraz przebudów XVI i XVII wiecznych. W obrębie niezachowanego (powyżej obecnego poziomu użytkowego dziedzińca) skrzydła północno-wschodniego Zamku zarejestrowano kamienno- -ceglane relikty architektoniczne, stanowiące pozostałości zabudowy poziomu piwnicznego. Odsłonięto dwa pomieszczenia piwniczne sklepione kolebkowo, korytarz (część traktu komunikacyjnego prowadzącego ze skrzydła północno- -wschodniego do północno-wschodniego) oraz klatkę schodową, wraz z ceglanymi stopniami, wiodącą na nieistniejące piętro. Otwory drzwiowe prowadzące do pomieszczeń piwnicznych sklepione zostały łękami. Poziom użytkowy piwnic wyznaczała posadzka w postaci kamiennego bruku. Relikty datowane są ca na XVI - XVII wiek. Odsłonięte fragmenty skrzydła wschodniego odrestaurowano, zabezpieczono i wyeksponowano. Ponadto wykonano platformę widokową, aby zwiedzający miał możliwość obserwacji reliktów z góry, delektując się architekturą dawnych budowniczych zamku.
Dzięki zrealizowanej inwestycji mieszkańcy miasta zyskali nowy obiekt, który w znacznym stopniu zwiększył atrakcyjność Miasta Szczytno wśród turystów. Szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż Zamek Krzyżacki w Szczytnie to ten sam zamek, w którym pierwszy polski noblista
literacki Henryk Sienkiewicz umieścił część fabuły swojej powieści pt. „Krzyżacy”. To tutaj miała być przetrzymywana Danusia, uprowadzona podstępnie córka Juranda ze Spychowa. Zamkowe lochy stały się też miejscem uwięzienia samego Juranda.
Zamek od dnia uroczystego otwarcia przyciąga wielu turystów i odwiedzających, których w zaledwie 3 miesiące było już ok. 100 tys., co daje średnio ponad 1000 osób na dzień. Mieszkańcy mają również możliwość obcowania z kulturą przez wzgląd na wiele koncertów, wystaw oraz różnego rodzaju spotkań odbywających się na terenie Zamku. Na inwestycji zyskali także uczniowie przedszkoli oraz szkół zarówno ci z terenu Szczytna, jak i z innych miast w kraju, którzy często odwiedzają Zamek w ramach atrakcyjniejszych lekcji historii. Miasto zyskało idealne miejsce do organizowania wszelkich imprez, zabaw, gier oraz wydarzeń kulturalnych, którego dodatkowym plusem jest położenie w samym centrum, w bliskiej odległości od Jeziora Domowego Dużego i plaży miejskiej, które są głównym miejscem wypoczynku podczas wakacji.
- Rewitalizację Zamku zapoczątkowała poprzednia Pani Burmistrz wraz z Radnymi Rady Miejskiej w Szczytnie, których celem było przywrócenie chociaż częściowego wyglądu dawnej budowli i stworzenie kolejnej atrakcji turystycznej Miasta – mówi obecny burmistrz Miasta Szczytno Krzysztof Mańkowski.- Ruiny zamku trzeba było właściwie wydobyć spod ziemi, ponieważ po wojnie mury zostały zakopane. Bardzo się cieszę, że mogłem kontynuować ten projekt, ponieważ okazał się on wielkim sukcesem i sprawił, że o Szczytnie usłyszała cała Polska. Efekty przeszły moje najśmielsze oczekiwania, bowiem zaledwie 3 miesiące po otwarciu, przywitaliśmy na Zamku 100 000 odwiedzającego. Jest to zdecydowanie nagroda za wytrwałość i lata ciężkiej pracy.
- To była nasza pierwsza budowa w tym rejonie, nigdy wcześniej nie pracowaliśmy w Szczytnie. Podjęliśmy się tego zadania, ponieważ nie boimy się nowych wyzwań – mówi Wiesław Gołaszewski, prezes firmy ROMBUD, wykonawca inwestycji- Przy podejmowaniu nowych inwestycji najbardziej obawiamy się współpracy z zamawiającym. Muszę jednak przyznać, że ta z Urzędem Miejskim w Szczytnie należała do jednych z najprzyjemniejszych w całej mojej karierze. Nie zawsze było łatwo, bowiem natrafialiśmy na różne znaleziska, co wiązało się z koniecznością konsultacji z nadzorem konserwatorskim i archeologicznym. Myślę jednak, że udało nam się zrobić to jakościowo tak, jak to sobie zarówno zamawiający, jak architekci czy konserwatorzy życzyli, a znaleziska oglądać można w Sali Wystawienniczej Całorocznej na Zamku, co bez wątpienia zwiększa atrakcyjność turystyczną tego miejsca.
I: Urząd Miejski w Szczytnie
W: Warmińskie Przedsiębiorstwo Budowlane ROMBUD Sp. z o.o. Olsztyn
P: Studio Studio-Projekt Autorska Pracownia Architektoniczna s.c. Olsztyn
