Podniesiona z kolan

Szklarnia nr 5 i zimownik stanowiące część kompleksu szklarni „Victoria” w Krakowie stanowią obecnie jeden z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce.

Znajdują się na terenie założonego w 1783 r. Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, najstarszego krajowego ogrodu botanicznego, wpisanego do rejestru zabytków jako cennego obiektu przyrody, pomnika historii nauki, sztuki ogrodniczej i kultury.
Stary budynek szklarni powstał w latach 70-tych XX w., ale ze względu na zły stan techniczny został rozebrany w sierpniu w 2018 roku. Na jego miejscu zaplanowano wzniesienie nowego obiektu z wykorzystaniem współczesnych technologii, jednak z nawiązaniem do form XIX-o wiecznych obiektów szklarniowych, z uwzględnieniem kontekstu miejsca oraz uwarunkowań historycznych.
Celem inwestycji była w szczególności ochrona palmy, daktylowca kanaryjskiego liczącego około 180 lat, jednego z najstarszych okazów utrzymywanych w warunkach szklarniowych w Europie. Palma ma niepowtarzalną wartość przyrodniczą i jest przykładem nieprzerwanej i udokumentowanej ciągłości uprawy gatunku w szklarni. Podlega także ochronie jako pomnik przyrody, ustanowiony 5 listopada 2014 r. Uchwałą Rady Miasta Krakowa. Oprócz daktylowca kanaryjskiego w nowej szklarni rosną jeszcze inne gatunki palm: bucja główkowata oraz karłatka niska a ponadto podziwiać tu można rośliny zagrożone wymarciem w skali światowej, takie jak wolemia szlachetna czy araukaria brazylijska. Prace nad realizacją nowego obiektu trwały od sierpnia 2018 do października 2019 r.
Budynek nowej szklarni ma kształt i charakter historyzujący, nawiązuje do monumentalnych rozwiązań ogrodowych. Zastosowanie pełno szklanej fasady strukturalnej i detali z blachy aluminiowej, nadaje mu nowoczesny charakter, który w zestawieniu z pilastrami z piaskowca, wpisuje się w historyczną zabudowę Ogrodu, a z drugiej strony stanowi ciekawy kontrapunkt w zespole Ogrodu Botanicznego. Szklarnia składa się z części niższej (14 m) oraz wyższej (21 m)i jest wyższa od swej poprzedniczki o 7 m. Zwieńczenie brył stanowią dachy łukowe z latarniami, w których zamontowano wentylatory, służące do przewietrzania budynku. Konstrukcja nośna wykonana jest ze stali z zamkniętych kształtowników zimnogiętych.
Wewnątrz obiektu zaprojektowano pomosty techniczne na dwóch poziomach. Dzięki modernizacji obiektu tj. zastosowaniu współczesnych technologii i doborze odpowiedniego zestawu szybowego, uzyskano oszczędność energii służącej do ogrzewania obiektu, ale jednocześnie zapewniono odpowiedni dla roślin współczynnik transmisji światła. Obiekt został wyposażony także w automatyczny system cieniowania i wentylacji. Iluminacja świetlna obiektu pozwala w godzinach wieczornych na efektowną prezentację palmy i konstrukcji do strony ul. Kopernika. Budynek powiązano z układem ścieżek w Ogrodzie oraz urządzono przyległy teren tworząc harmonijną całość, kompozycyjnie i estetycznie nawiązując do sąsiadujących zabytkowych obiektów.
Szklarnię wyróżniają liczne udogodnienia umożliwiające zwiedzanie obiektu przez osoby niepełnosprawne, w tym innowacyjne powiązanie grafik wypukłych (tyflografik) z aplikacją na urządzenia mobilne. W obiekcie zastosowano jeden poziom posadzki w celu ułatwienia poruszania się, a dzięki zróżnicowaniu faktury i kolorytu wyznaczono dogodne trasy zwiedzania dla osób słabo widzących. Dodatkowo, teren przy wejściu do szklarni oraz przy wyjściu, w sąsiedztwie Tarasów Włoskich, został zniwelowany i usunięto istniejące wcześniej progi. Dzięki temu szklarnia nr 5 oraz zimownik uzyskały możliwość zwiedzania przez osoby z niepełnosprawnością ruchową. Kolejnym istotnym elementem przystosowania obiektu do celów osób z niepełnosprawnością wzrokową było rozmieszczenie zestawu tyflografik. W skład rozwiązania wchodzi zestaw dziesięciu tyflografik przedstawiających okazy roślin ze szklarni „Victoria”, wypukły plan szklarni i wypukły planu Ogrodu Botanicznego UJ. Tyflografiki i plany są wzbogacone o łatwą w obsłudze aplikację audio NFC (na systemy IOS i Android), dzięki której odbiorca może odsłuchać audiodeskrypcję, zawierającą najistot-niejsze informacje dotyczące danego obiektu. Wykonane są z porcelany dzięki czemu wpisują się w przestrzeń Ogrodu Botanicznego UJ i nawiązują do historycznej komunikacji wizualnej Ogrodu. Wykonanie tyflografik zostało oparte na pracy doktorskiej dr Lecha Kolasińskiego zrealizowanej na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie pod opieką prof. dr hab. Czesława Frejlich.

Dr hab. Michal Węgrzyn, kierownik Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego
"Brak zabiegów konserwacyjnych od połowy lat 90. Skutkował pogarszającym się stanem technicznym szklarni. Skorodowana i zardzewiała konstrukcja metalowa groziła zawaleniem, nieszczelne i obluzowane oszklenia nie zapewniały utrzymania stałej i odpowiedniej temperatury, częściowo niesprawne były instalacje: grzewcza, wodna i elektryczna. Dodatkowo w złym stanie były też betonowe murki oraz posadzka betonowa. Z tego względu Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego wydał w czerwcu 2016 r. decyzję o zamknięciu szklarni z powodu jej złego stanu technicznego. W tym samym okresie sklepienie szklarni przebiły również liście daktylowca kanaryjskiego co stanowiło bezpośrednie zagrożenie dla utrzymania tego okazu. Z tego względu kierownik Ogrodu, prof. Józef Mitka podjął skuteczne starania o uzyskanie dofinansowania przy ścisłej współpracy z Pionem Kanclerza i Kwestora, Centrum Administracyjnego Wsparcia Projektów, Działem Remontów oraz Działem Zamówień Publicznych UJ. Inwestycja wymagała sporządzenia Planu Funkcjonalno-Użytkowego obiektu, projektu budowlanego oraz zgody Konserwatora Zabytków. Procedura uzyskania zgody na budowę była prowadzona przy braku Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Istotnym utrudnieniem prowadzonych prac budowlanych była konieczność zabezpieczenia kolekcji roślin na okres zimy 2018/19. Palmy zostały zabezpieczone na miejscu poprzez budowę ocieplanego namiotu. Część większych okazów z zimownika trafiła do tymczasowego namiotu z termoizolacją i ogrzewaniem na tarasach włoskich, w sąsiedztwie budowanej szklarni natomiast mniejsze rośliny przechowywane były w pozostałych szklarniach Ogrodu. Koszt całej inwestycji wyniósł 9 mln zł. Środki pochodziły z funduszy Unii Europejskiej w ramach Programu Regionalnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 oraz środków własnych Uniwersytetu Jagiellońskiego."

I: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
W: WODPOL Sp. z o.o. Żywiec
P: Pracownia Projektowa AKN Kraków
DTK Studio Architektoniczne Adam Derlatka Radom

 

Ogród Botaniczny UJ Kraków

zdjęcia przed i po zakończeniu realizacji